Transformacja wsi w antropologicznej perspektywie badawczej

Abstract

Najnowsze tendencje wyraźnie rezygnują z miejskich modeli rozwoju i modernizacji środowisk rustykalnych. Widoczne jest wykraczanie poza najbardziej typowe postrzegania wsi: bądź w perspektywie «tradycyjnej ideologii wiejskiej», bądź też «sektora usługowego wobec metropolii». Dla wielu muszą się one łączyć ze zmianą paradygmatu modernizacji, bezwzględnie dotąd dominującego w strategiach opisu i interpretacji funkcjonowania środowisk wiejskich, obligującego do posługiwania się w analizach procesуw poprawy warunkуw i jakości życia ludności wiejskiej kryteriami industrializacyjno-urbanizacyjnymi [13, s. 13–15]. Dotychcza sowe dyskusje przy formułowaniu programуw wsi i rolnictwa brały pod uwagę głуwnie kryterium produkcyjno-ekonomiczne i społeczno-polityczne. Istniejąca dotąd i realizowana strategia rozwoju wsi i rolnictwa nie zdała egzaminu m.in. także dlatego, że nie doceniała oczywistej prawdy, że te same działania dają w rуżnych środowiskach, kontekstach i układach społecznogospodarczych odmienne rezultaty. Obecnie żyjemy w okresie przełomowym, w ktуrym nie tylko wprowadzane są w kraju zasadnicze zmiany ustrojowe, społeczno-gospodarcze, ale także stajemy się częścią szerszych systemуw cywilizacyjno-kulturowych. Transformacje zachodzą w rуżnych sferach życia, od warunkуw materialnych po sferę wartości i znaczeń. Wieś ciągle stanowi «charakterystyczny rodzaj skupienia społecznego», w ktуrym elementy wspуlnoty, więzi naturalnych wyznaczają typy stosunkуw i zasady wspуłżycia społecznego, w tym odniesienia do sfery gospodarczej i stosunkуw ekonomicznych. Z tego powodu jej badanie w kontekście zmienionego porządku społeczno-gospodarczego jest szczegуlnie ważne poznawczo. Wobec procesуw zachodzących tak w społeczeństwie, jak i w nauce o społeczeństwie wydaje się, że najbliższe naukowe refl eksje dotyczące wsi będą skoncentrowane z jednej strony na zjawiskach zmiany, a więc także konfl iktуw, patologii, odstępstw od reguł i norm, z drugiej natomiast na tych, ktуre akcentują ciągłość i trwałość rуżnych form, istniejący status quo. Istotne jest przy tym, aby pamiętać o «pułapce» paradygmatu modernizacji i nie wartościować już w punkcie wyjścia analizowanych zjawisk zakładając, że jedno z nich jest ważniejsze od drugiego. Na treść życia społecznego składają się bowiem: rуwnowaga i zmiana, ład i konfl ikt, procesy żywiołowe i planowane. Ideałem poznawczym byłoby natomiast kojarzenie obu tych perspektyw pozwalające uchwycić porządek społeczny jako nieustannie «ruchome equlibrium».

The article is about research on transformation in the sociological and anthropological sciences, especially connected to rural life. Its theories and methods of investigations. The latest tendencies clearly give up urban development models and the modernisation of rustic communities. Researchers go beyond the most typical perception of the countryside: seen either from the perspective of «traditional rural ideology» or «the sector of services for the metropolis». For many, these tendencies have to mean a change of the modernisation paradigm, which to date prevailed in the strategies of description and interpretation of the functioning of rural communities, a paradigm which obliged researchers to use industrialising-urbanising criteria when analysing processes of the improvement in conditions and quality of life of the rural population [13, p. 13–15]. To date, the production-economic and socio-political criteria have been mainly taken into account in discussions held when formulating programmes for the countryside and agriculture. One of the reasons why to-date strategy for rural and agricultural development has not worked is that it did not appreciate the obvious truth that the same measures have different effects in different milieus, contexts, and social and economic systems. We are living in a groundbreaking period, in which not only crucial systemic and socio-economic changes are being carried out, but we are becoming part of broader civilisation and cultural systems. Transformations are taking place in various spheres of life, from material conditions to the sphere of values and meanings. The countryside continues to be «a characteristic type of social concentration», in which elements of community and natural ties determine types of relations and rules of social coexistence, including references to the economic sphere and economic relations. For this reason, research on rural areas in the context of the changed socio-economic order is very important. Considering processes taking place in society and in research on society, it seems that in the near future reflection on the countryside will concentrate on the phenomena of change, including conflicts, pathology and departures from rules and norms, on the one hand, and on phenomena that put emphasis on continuity and the lasting character of various forms, the existing status quo, on the other. It is important to remember the «trap» of the paradigm of modernisation and that the analysed phenomena should not be evaluated at the starting point, assuming that one of them is more important than the other. The content of social life is made up of balance and change, order and conflict, spontaneous and planned processes. An ideal situation would be for a researcher to combine these two perspectives, something which would allow us to capture social order as a continuously «moving equilibrium».